(link) cevapları bulabilirsiniz. (Herhalde 10-12 sene oldu bu yazıyı yazalı.) Çoğunlukla dağ bisikletinden bahsediyorum ama prensip aynı sonuçta) ve yazıyı buraya da aldım:
Vitesler, Dişliler
Dağ bisikletinizde, büyük bir olasılıkla arkada 7, 8 veya 9, önde 3 dişli vardır. 7X3=21 veya 8X3=24 vites demektir. Doğru mu? Hayır, yanlış. Gerçekte (21 vites olduğunu varsayalım), 13 farklı vitesiniz var. Bunlar son yıllarda dağ veya şehir bisikletlerinin çoğalmasıyla kafaları karıştıran rakamlardır. Bunları bilerek, hem bisikletinizi daha iyi tanır, eğer yeni bisiklet alacaksınız da daha çabuk karar verebilirsiniz. 21 yerine, gerçekte 13 vitese sahip olmanızın nedeni iki yönlüdür: Biricisi, bazı kombinasyonlar 1 pedal devrinde aynı mesafeyi kat ettirir. Örnek olarak, benim bisikletimde en düşük vites önde (en küçük) 24 dişli “çark” arkada 30 dişli “çark” (en büyük) vardır. Bu da, 24 / 30=0.8 ve 0.8 X 26=20.8 vites katsayısı verir. Burada 26, dağ bisikletlerindeki teker çapıdır (inch olarak). Vites katsayısı pi sayısı ile çarpıldığı zaman tekerin 1 pedal devrinde kat ettiği mesafeyi buluruz. 20.8 X 3.14=65.3 inch (1 inch=2.54 cm), 65.3 X 2.54=165.9 cm. Eğer zinciri ön, en küçükteyken (24 diş), arkayı da 3. büyük dişliye (20 diş) geçirirsek bu da bize 31.2 vites katsayısı verir. Sonra, önde zinciri ortaya (36 diş), arkada en büyük dişliye (30 diş) geçirirsek, görürüz ki sonuç yine 31.2’dir. Diğer dişlilerde de bu hesabı uyguladığımızda birbirinin aynı veya birbirine çok yakın kombinasyonlar görürüz. Aslında, daha az vitese sahip olmamızın nedeni, zincirin olmaması gereken konumlarından ileri gelmektedir.
Şimdi zincirinizi ön orta dişlideyken, arkada da orta dişliye geçirin. Sonra bisikletin arkasından zincir hizasına eğilip, zincire bakın. Zincirin dümdüz durduğunu göreceksiniz. Şimdi de, zinciri öndeki en küçüğe aktarın ve tekrar bakın. Zincirin biraz bükülmüş durumda olduğunu fark edeceksiniz. Sonra bu konumda zinciri arkada en küçük dişliye geçirin. Bükülme iyice artar. Bunun tersini yaptığınızda, yani zinciri önde büyük, arkada da en büyük dişliye geçirirseniz bükülme daha da fazla olur. Bu bükülme zincirde, rublede, (arka dişli takımı) ve ayna dişlide (ön dişli takımı) erken aşınmaya, zincirin yük altında kopmasına neden olur. Şunu unutmayın: Zincir önde en küçükteyken, arkada en büyük 3, zincir önde en büyükteyken, arkada en küçük 3, zincir önde ortadayken arkadaki tüm (7) dişlilerde bulunabilir. Fakat ön orta konumdayken arkada zinciri en büyük ve en küçük dişlide uzun süre ve zorlayarak kullanmaktan sakınmalıdır. Böylece “bu kadar vitese ne gerek var ?” diye düşünenlerin kafalarındaki sorulara yanıt vermiş oluyoruz. Gelelim bu vitesleri, hangi koşullarda, nasıl kullanacaksınız.
Öncelikle unutulmaması gereken bir koşul var: Pedal devrinizi mümkün olduğu kadar, en az 60 devirde tutmanız gerekir. Bu, randımanlı bir sürüş için gerekli olduğu kadar, dizlerde oluşabilecek sakatlıkları büyük ölçüde engeller. Diz ağrılarının nedenlerini soran bisikletçi arkadaşlardan birkaç yüz metre kadar bisikletlerine binip, pedal çevirmelerini istiyorum. Ağrılarının nedeni hemen kendini ele veriyor. Bu arkadaşlar çok alçak devirde çevirdikleri pedallara sanki ezercesine basarlar. Zincirleri de genelde önde en büyük dişlide, arkada da ya en küçükte veya 2. küçükte bulunur. Yani bu arkadaşların ancak oldukça süratli giderken (30-40 km./saat) kullanacakları vites kombinasyonunu 10-15 km. hızla giderken kullanmaları söz konusu. 1 dakikada çevirdikleri pedal sayısı da 25-30’dur. Böylece 3. ya da 4. viteste kalkmaya çalışan otomobil motorunun dişlilerine binen yükün benzeri dizlere biner. Pedallara kuvvetlice basıp, bacaklarda da yük hissedilince, bisikletin daha hızlı gittiği düşünülür. Çabuk yorulup, tükenmek de yanında hediyesidir.
Aşırı yüklenen her türlü adale fazla oksijen tüketir. Yüklenme de bisikleti düşük pedal devrinde kullanmaktır ve kaçınılması gerekir. Tüm yapacağınız biraz daha fazla pedal çevirmek ve bunu elinizin altındaki vites kollarıyla ayarlamaktır. Zinciri, genelde önde orta dişlide bırakıp arkada çoğunlukla ortalardaki dişlileri kullanabilirsiniz. Bu durum, “genelde” düz ya da eğimli yollar için geçerlidir. Fakat bazı yanıltıcı yayınlarda olduğu gibi “düz yol vitesi”, “yokuş vitesi” gibi tanımlar yanlıştır. Viteslerin konumunu belirleyen birçok faktör vardır; sürat, teker çapı, “çarklardaki” diş sayıları, pedal kollarının uzunluğu (170-175-180 mm.), lastiklerin dış yapısı (yüksek ve seyrek dişli/ sık dişli, dişsiz) yolun yapısı, eğimi, yumuşaklığı (asfalt, çamur, ıslak, toprak, taşlık, kuru), rüzgarın yönü, kuvveti, ayakta pedal basılması ve son olarak da bisikletçinin fizyolojisi. Tüm bu sayılanlar pedal devrinizi doğrudan etkiler. Sizin yapmanız gereken bu koşullara ayak uydurarak viteslerinizi ve pedal devrinizi ayarlamaktır.
Örnek olarak, dik sayılabilecek bir asfalt yokuşta tırmanırken kullanılan vites kombinasyonunu, düz fakat iri taşlı, yoğun çamurlu veya kumlu yolda da kullanılabilir. Ya da az eğimli bir yolda tırmanırken karşıdan gelen kuvvetli bir rüzgar sizi en düşük vitese geçirmeye zorlayabilir. Görüldüğü gibi her koşula göre viteslerinizi ayarlamanız gerekiyor. Eğer bunlara uyarsanız bisikletinizi verimli bir şekilde kullanmış olursunuz. Bu verimde ancak pedal devrinizi en az 60’ta tutarak elde edilir. Bu koşula uymak bazı durumlarda zor olabilir. Özellikle ayakta yokuş çıkarken pedal devri daha düşük olmak zorundadır. Ayakta pedal çevirmek genelde bir küçük dişliyi kullanmaya olanak verir.
Dönelim bisikletinizdeki vites kombinasyonlarına. Zinciri “genellikle” ön dişlide bırakıp, değişen koşulları çoğunlukla arka vitesle idare edebilirsiniz. Öndeki en küçük ve en büyük dişlileri, özellikle yeni başlayanların daha iyi anlayabilmesi için bir anlamda “takviye vitesleri” olarak adlandırabiliriz. En küçük dişli, ”ön orta dişli/arka büyük dişli” kombinasyonunun yetmediği durumlarda imdada yetişir. Bu durum, dik bir yokuş ya da yukarıda söz edilen koşullardan biri olabilir. Öndeki büyük dişli de, yine orta dişli/arka küçük dişliler kombinasyonunun yetmediği durumlarda kullanılır. Tabii, bu en yüksek vitese geçebilmeniz için de pedal devrinizin en az 60 olması demektir. Bu da 26 tekerli “dağ bisikletlerinde” hatırı sayılır bir sürattir. (30-40 km/saat).
Örnek olarak, öndeki en büyük “çark” 48, arkadaki en küçük de 13 dişli olduğunu varsayalım. 48/ 13=3.692, 3.692 X 26=96. Tekerin bir pedal devrinde aldığı yol da 96 X pi(3.14)=301.5 inch ya da 301.5 X 2.54=766 cm.dir,yani 1 saniyede alınan yol. Pedal devrinin de 60 olduğunu kabul edersek bu da hızın 27.5 km/saat olduğunu gösterir. Bu örneği bir de yol bisikleti (28” tekerli) kombinasyonunda görelim: Ön 52, arka 11 olsun. Bu durumda 60 pedal devrindeki sürat 36.6 km/saat olur. Zaten 60 devir yol bisikleti yarışçıları için çok düşüktür. Onlar çoğu zaman 90, hatta bazen 110-120 devirde kullanırlar. (120 devirde aynı kombinasyondaki sürat: 73.2 km/saat). Umarım artık şu vitesler kafanızı karıştırmıyordur.. Bu bilgiler kafanızın bir kenarında dursun ama siz pedal basmaya devam edin.
Bol pedallı Günler! Gürsel AKAY
