nebileyimulan
Daimi Üye
- Kayıt
- 13 Eylül 2006
- Mesaj
- 211
- Tepki
- 49
Lastikli tüfeklerde hareketi sağlayan, kauçuk ve türevi materyallerden imal edilen ve tüfeklerin performansının bağlı olduğu ana bileşen olduğu için bu yazıda ayrıntılı olarak lastikleri inceleyeceğiz.
Kauçuğun kullanımı 5000 yıl öncesinde dayanır. Başlangıçta sıvı olan kauçuğun özsuyu (lateks) uzun zincirli moleküller içerir. Kızılderililer bu özsuyu ile ayaklarını kapladıktan sonra havadaki oksijenin etkisi ile bazı noktalardan bu moleküller birbirlerine bağlanırlar. Bu bağlanmalar nedeniyle artık moleküller birbirlerinden kolayca ayrılamazlar. Böylece sıvıdan katı duruma geçilir. Fakat bu katı biraz özeldir. Bu katı yapı içerisinde küçük moleküller hareket edebilirler. Ve tüm yapı bu hareketliğe sahiptir. Yapının bir balık ağı gibi davrandığı düşünülebilir. Bu nedenle bu yapı kısmen katı kısmen sıvı gibi davranırlar. Bu madde kauçuk olarak adlandırılır. Bununla beraber bu kauçuk ayakkabı bir gün içerisinde dağılır. Çünkü havadaki oksijen ilk olarak molekülleri birbirine bağlamasına karşın bir süre sonra oksijen, zincirleri kesmeye başlar. Birgün sonunda yapı dağılır. 1849 yılında Charles Goodyear kauçuk ağacının özsuyunu kükürt ile kaynattığında esnek, sağlam siyaha yakın bir madde elde eder. Goodyear'ın bu buluşu halen üretimdedir.
Yapay polimerler grubuna dahil olan kauçuk maddesi; fiziksel özelliklerinden dolayı elastomerler grubuna dahildir.
Elastomer grubunu, Stiren-Butadien Kauçuk (SBR), Cis-poli butadien, doğal kauçuk, nitril kauçuk, klor kauçuk gibi maddeler oluşturur.
Elastomer, kauçuk özellikleri gösteren maddelere verilen genel addır. Çekme ile yüksek oranda uzarlar, çekme kuvveti kalktığında hızla ilk boylarına dönerler (elastikiyet).
Elastomerleri, boylarının 5 katına kadar uzatıldıklarında aynı boya dönebilen maddeler olarak da tanımlayabiliriz.
Bu maddelerin çoğu sualtı sporlarında kullanılmaktadır. Örneğin neopren diye satılan ucuz elbiselerin çoğu “SBR” materyalden yapılmaktadır. “Nitril Kauçuk” O-ring yapımında kullanılır.
Tüfek lastiklerinde kullanılan ürünler doğal veya sentetik kauçuktur.
Doğal kauçuk ürünleri sahip olduğu bal renginden anlayabilirsiniz. Sentetik kauçuklar ise siyah veya farklı renkte olabilirler.
İlk üretilen sualtı tüfeklerinde kullanılan lastikler doğal kauçuktu. Fakat doğal kauçuk güneş ve tuzlu suyun etkilerinden kısa sürede etkileniyor ve özellikle kaplinlerin takıldığı yerlerde lezyonlar oluşmaya başlıyordu. Doğal kauçuğun sahip olduğu esneklik ve hızlı toplama avantajı ömrünün kısa olmasının dezavantajıyla karşılaştırıldığında amatör kullanıcılar için sürekli bir lastik değiştirme ihtiyacı doğuruyordu.
Üreticiler lastiklerin ömürlerinin daha uzun olması için sentetik kauçuk ürünleri kullanmaya başladılar. Bu ürünler de uzun ömürlüydü fakat zor kurulması ve yeterince güçlü atmadığı için çok popüler olamadılar.
90’lı yıllardan itibaren içi doğal kauçuk ve dış çeperi sentetik kauçuk kaplanmış ürünler kullanılmaya başlandı. Bu türdeki lastikler hem kolay kurulup hızlı atış yapıyor hem de tuzlu su ve güneşin aşındırıcı etkilerine daha uzun süre dayanıyordu.
Şu anda piyasada en çok tercih edilen ve satılan ürünler bunlardır.
Lastikler çap olarak farklı modellere göre farklı kalınlıklarda üretilmektedir. 14 mm – 16 mm – 18 mm – 20 mm çaplarında üretilen lastiklerin en çok tercih edilenleri 18 mm ve 20 mm ölçülerinde olanlardır. Farklı markalar 17 mm, 19 mm ve 21 mm gibi ara ölçüler de yapmaktadırlar.
Lastiklerin kalınlığı arttıkça, üzerlerinde yük-gerilim-kuvvet biriktirme kabiliyetleri artar.
Kuvvetin değerini etkileyen ise sıkıştırma miktarı ve yay (lastik) sabiti gibi değişkenlerin çarpımıdır. Bunu formül şeklinde yazacak olursak:
KUVVET = SIKIŞTIRMA MİKTARI x YAY (LASTİK) SABİTİ
Kuvvetin artacağı her değer değişiminde sabit kütlede ivme de artacaktır. İvme birim zamandaki hız artışı demek olduğuna göre hız da buna bağlı olarak artacaktır.
Kuvveti (hızı) arttırmak için “SIKIŞTIRMA MİKTARI” nı arttırabiliriz. Yani normalde olması gerekenden daha kısa bir lastik takarak gerilme mesafesini arttırır ve lastiğin daha hızlı bir şekilde atış yaptırmasını sağlayabiliriz.
“LASTİK SABİTİ” ni değiştirerek yani daha kalın bir lastik takarak da şişi hızlandırabiliriz.
Burada dikkat etmemiz gereken bir husus daha var. Lastiklerin kalınlığının yanında iç delik çapını da ölçülerini hesaba katmamız gerekir.
Örnkelersek; 18 mm kalınlığında bir lastiğimiz mevcut. Bunun iç delik çapı ne kadar küçükse o kadar fazla materyal barındıracak ve bu da kuvvet biriktirme kabiliyetini arttıracaktır. Yani 18 mm kalınlığında fakat iç delik çapı 2 mm olan bir lastik, 18 mm kalınlığında fakat iç delik çapı 4 mm olan bir lastikten daha fazla kuvvet biriktirecek ve buna bağlı olarak daha hızlı atacaktır.
İç delik çapının büyümesi yani içinde fazla miktarda hava olmasının derine indikçe basınçtan negatif yönde etkileneceğini de unutmamak gerekir.
Lastiklerin boylarını veya kalınlıklarını değiştirdikten sonra sıra şişin yani kütlenin hareketine değinmekte fayda var.
Kütle (şiş), uygulanan kuvvete karşı koyan bir nicelik olarak belli değerlere sahiptir.
Şişin belli kalınlıklarda ve uzunluklarda kullanılması hıza doğrudan etki etmektedir. Aynı kuvvetle (lastikle) 6 mm bir kütle (şiş ) daha büyük bir ivme; 7 mm bir kütle (şiş) ise daha küçük bir ivme kazanacaktır.
Bu hesaplara ek olarak şişlerin yapılmış olduğu materyalin esnekliği (salınımı veya vibrasyonu da denebilir) kullanılan lastiğin gücüyle doğru orantılıdır.
İnce şişlerde vibrasyon daha fazla olacağı için zıpkının tüfekten çıkışından sonra parabolde sapmalara sebebiyet verebilir.
Burada çift lastik kullanımının avantajları devreye girer. Şişe farklı yerlerden (çentiklerden) baskı yapan iki veya daha çok lastik vibrasyonu keserek doğrusal atımı sağlayacaktır. Yani 20 mm bir lastikle en son çentiğe gerili bir tüfekte 6 mm şişin çıkışta yaptığı vibrasyon ile 2 ad 16 mm veya 18 mm lastiğin farklı çentiklere takılması sonucu şişin yaptığı vibrasyon aynı olmayacaktır.
Vibrasyonu azaltmanın diğer bir yolu da kanaldır. Tüfeklerdeki kanalın hızı kesmesi ile ilgili farklı görüşler olmakla birlikte, sürtünmeden kaynaklanan bu değer göz ardı edilebilecek derecelerde olduğu için hesaplamalara katılmasına gerek yoktur.
Zira kanalsız tüfeklerdeki vibrasyondan kaynaklanan parabol sapmaları, kanallı tüfeklerdeki sürtünme değerinin atışı etkilemesi ile kıyaslanamayacak kadar büyük bir fark yaratmaktadır.
Gövde seçimine de kısaca değinmekte fayda var.
Kullanılan malzeme ne olursa olsun, iyi ve doğru hesaplanmış bir gövde suda nötrdür ve taşıma zahmeti vermeden sadece ittirerek kumanda edilebilmedir. Bu özellikteki gövdeler şiş çıktıktan bırakıldığında yüzer.
Alüminyum, Karbon, Ahşap veya bunların karışımdan oluşan gövdeler kullanılarak pek çok modelde tüfek üretilmektedir.
Alüminyum tüfekler piyasada sıklıkla rastlayabileceğiniz ve en ekonomik lastikli tüfek sınıfını oluştururlar.
Farklı çaplardaki ve kalınlıktaki alüminyum gövdeler 90 cm ye kadar problemsiz olarak kullanılabilir. Fakat 90 cm üzerindeki tüfekleri orijinalinde gelenden daha kısa veya kalın bir lastikle değiştirip modifiye ederseniz, zaman içerisinde boruda esnemeler meydana gelebilir. Bu da atışı etkileyecektir.
90 cm ve daha üzerinde modifiye edilebilecek bir tüfek istiyorsanız Karbon veya Ahşap gövdeyi tercih etmelisiniz.
Karbon, madde özelliği olarak rijit bir yapıya sahiptir. Bu da tüfeğin modifiyeden sonra esneme dezavantajını ortadan kaldırır. Fakat kırılgan bir yapıya sahip olduğu için biraz dikkatli kullanmakta fayda vardır.
Bu kırılganlığı gidermek için de Kevlar ve benzeri mukavim malzemelerle kompozit bir yapıya ulaştırılmış gövdeler imal edilmiş ve kırılganlık özelliği giderilmiştir.
Fakat bu tür hafif gövdelerde kuvvetli lastik kullanımının yarattığı tepme maddenin özelliğinden dolayı giderilememiştir.
Burada da Ahşap gövde sahneye çıkar. Ahşap madde kullanılan ağaca göre belli bir tokluk ve şiddeti emme davranışı gösterir. Bu gövde 100 cm ve üzeri özellikle birden fazla 16-18 mm veya kısaltılmış 20 mm lastik kullanılan tüfekler için elzemdir.
Genelde 3 ve 5 parçanın birleştirilmesiyle oluşan ahşap gövdelerin bir avantajı da kanallı oluşudur.
Gövde, tetik mekanizmaları, şişler konularını başka yazılar da ayrıntılı olarak işleyeceğim için buraya kadar olan bilgilerin işinize yarayacağını ümit ederim.
Saygılarımla
kaynaklar
zipkinci.com
Kauçuğun kullanımı 5000 yıl öncesinde dayanır. Başlangıçta sıvı olan kauçuğun özsuyu (lateks) uzun zincirli moleküller içerir. Kızılderililer bu özsuyu ile ayaklarını kapladıktan sonra havadaki oksijenin etkisi ile bazı noktalardan bu moleküller birbirlerine bağlanırlar. Bu bağlanmalar nedeniyle artık moleküller birbirlerinden kolayca ayrılamazlar. Böylece sıvıdan katı duruma geçilir. Fakat bu katı biraz özeldir. Bu katı yapı içerisinde küçük moleküller hareket edebilirler. Ve tüm yapı bu hareketliğe sahiptir. Yapının bir balık ağı gibi davrandığı düşünülebilir. Bu nedenle bu yapı kısmen katı kısmen sıvı gibi davranırlar. Bu madde kauçuk olarak adlandırılır. Bununla beraber bu kauçuk ayakkabı bir gün içerisinde dağılır. Çünkü havadaki oksijen ilk olarak molekülleri birbirine bağlamasına karşın bir süre sonra oksijen, zincirleri kesmeye başlar. Birgün sonunda yapı dağılır. 1849 yılında Charles Goodyear kauçuk ağacının özsuyunu kükürt ile kaynattığında esnek, sağlam siyaha yakın bir madde elde eder. Goodyear'ın bu buluşu halen üretimdedir.
Yapay polimerler grubuna dahil olan kauçuk maddesi; fiziksel özelliklerinden dolayı elastomerler grubuna dahildir.
Elastomer grubunu, Stiren-Butadien Kauçuk (SBR), Cis-poli butadien, doğal kauçuk, nitril kauçuk, klor kauçuk gibi maddeler oluşturur.
Elastomer, kauçuk özellikleri gösteren maddelere verilen genel addır. Çekme ile yüksek oranda uzarlar, çekme kuvveti kalktığında hızla ilk boylarına dönerler (elastikiyet).
Elastomerleri, boylarının 5 katına kadar uzatıldıklarında aynı boya dönebilen maddeler olarak da tanımlayabiliriz.
Bu maddelerin çoğu sualtı sporlarında kullanılmaktadır. Örneğin neopren diye satılan ucuz elbiselerin çoğu “SBR” materyalden yapılmaktadır. “Nitril Kauçuk” O-ring yapımında kullanılır.
Tüfek lastiklerinde kullanılan ürünler doğal veya sentetik kauçuktur.
Doğal kauçuk ürünleri sahip olduğu bal renginden anlayabilirsiniz. Sentetik kauçuklar ise siyah veya farklı renkte olabilirler.
İlk üretilen sualtı tüfeklerinde kullanılan lastikler doğal kauçuktu. Fakat doğal kauçuk güneş ve tuzlu suyun etkilerinden kısa sürede etkileniyor ve özellikle kaplinlerin takıldığı yerlerde lezyonlar oluşmaya başlıyordu. Doğal kauçuğun sahip olduğu esneklik ve hızlı toplama avantajı ömrünün kısa olmasının dezavantajıyla karşılaştırıldığında amatör kullanıcılar için sürekli bir lastik değiştirme ihtiyacı doğuruyordu.
Üreticiler lastiklerin ömürlerinin daha uzun olması için sentetik kauçuk ürünleri kullanmaya başladılar. Bu ürünler de uzun ömürlüydü fakat zor kurulması ve yeterince güçlü atmadığı için çok popüler olamadılar.
90’lı yıllardan itibaren içi doğal kauçuk ve dış çeperi sentetik kauçuk kaplanmış ürünler kullanılmaya başlandı. Bu türdeki lastikler hem kolay kurulup hızlı atış yapıyor hem de tuzlu su ve güneşin aşındırıcı etkilerine daha uzun süre dayanıyordu.
Şu anda piyasada en çok tercih edilen ve satılan ürünler bunlardır.
Lastikler çap olarak farklı modellere göre farklı kalınlıklarda üretilmektedir. 14 mm – 16 mm – 18 mm – 20 mm çaplarında üretilen lastiklerin en çok tercih edilenleri 18 mm ve 20 mm ölçülerinde olanlardır. Farklı markalar 17 mm, 19 mm ve 21 mm gibi ara ölçüler de yapmaktadırlar.
Lastiklerin kalınlığı arttıkça, üzerlerinde yük-gerilim-kuvvet biriktirme kabiliyetleri artar.
Kuvvetin değerini etkileyen ise sıkıştırma miktarı ve yay (lastik) sabiti gibi değişkenlerin çarpımıdır. Bunu formül şeklinde yazacak olursak:
KUVVET = SIKIŞTIRMA MİKTARI x YAY (LASTİK) SABİTİ
Kuvvetin artacağı her değer değişiminde sabit kütlede ivme de artacaktır. İvme birim zamandaki hız artışı demek olduğuna göre hız da buna bağlı olarak artacaktır.
Kuvveti (hızı) arttırmak için “SIKIŞTIRMA MİKTARI” nı arttırabiliriz. Yani normalde olması gerekenden daha kısa bir lastik takarak gerilme mesafesini arttırır ve lastiğin daha hızlı bir şekilde atış yaptırmasını sağlayabiliriz.
“LASTİK SABİTİ” ni değiştirerek yani daha kalın bir lastik takarak da şişi hızlandırabiliriz.
Burada dikkat etmemiz gereken bir husus daha var. Lastiklerin kalınlığının yanında iç delik çapını da ölçülerini hesaba katmamız gerekir.
Örnkelersek; 18 mm kalınlığında bir lastiğimiz mevcut. Bunun iç delik çapı ne kadar küçükse o kadar fazla materyal barındıracak ve bu da kuvvet biriktirme kabiliyetini arttıracaktır. Yani 18 mm kalınlığında fakat iç delik çapı 2 mm olan bir lastik, 18 mm kalınlığında fakat iç delik çapı 4 mm olan bir lastikten daha fazla kuvvet biriktirecek ve buna bağlı olarak daha hızlı atacaktır.
İç delik çapının büyümesi yani içinde fazla miktarda hava olmasının derine indikçe basınçtan negatif yönde etkileneceğini de unutmamak gerekir.
Lastiklerin boylarını veya kalınlıklarını değiştirdikten sonra sıra şişin yani kütlenin hareketine değinmekte fayda var.
Kütle (şiş), uygulanan kuvvete karşı koyan bir nicelik olarak belli değerlere sahiptir.
Şişin belli kalınlıklarda ve uzunluklarda kullanılması hıza doğrudan etki etmektedir. Aynı kuvvetle (lastikle) 6 mm bir kütle (şiş ) daha büyük bir ivme; 7 mm bir kütle (şiş) ise daha küçük bir ivme kazanacaktır.
Bu hesaplara ek olarak şişlerin yapılmış olduğu materyalin esnekliği (salınımı veya vibrasyonu da denebilir) kullanılan lastiğin gücüyle doğru orantılıdır.
İnce şişlerde vibrasyon daha fazla olacağı için zıpkının tüfekten çıkışından sonra parabolde sapmalara sebebiyet verebilir.
Burada çift lastik kullanımının avantajları devreye girer. Şişe farklı yerlerden (çentiklerden) baskı yapan iki veya daha çok lastik vibrasyonu keserek doğrusal atımı sağlayacaktır. Yani 20 mm bir lastikle en son çentiğe gerili bir tüfekte 6 mm şişin çıkışta yaptığı vibrasyon ile 2 ad 16 mm veya 18 mm lastiğin farklı çentiklere takılması sonucu şişin yaptığı vibrasyon aynı olmayacaktır.
Vibrasyonu azaltmanın diğer bir yolu da kanaldır. Tüfeklerdeki kanalın hızı kesmesi ile ilgili farklı görüşler olmakla birlikte, sürtünmeden kaynaklanan bu değer göz ardı edilebilecek derecelerde olduğu için hesaplamalara katılmasına gerek yoktur.
Zira kanalsız tüfeklerdeki vibrasyondan kaynaklanan parabol sapmaları, kanallı tüfeklerdeki sürtünme değerinin atışı etkilemesi ile kıyaslanamayacak kadar büyük bir fark yaratmaktadır.
Gövde seçimine de kısaca değinmekte fayda var.
Kullanılan malzeme ne olursa olsun, iyi ve doğru hesaplanmış bir gövde suda nötrdür ve taşıma zahmeti vermeden sadece ittirerek kumanda edilebilmedir. Bu özellikteki gövdeler şiş çıktıktan bırakıldığında yüzer.
Alüminyum, Karbon, Ahşap veya bunların karışımdan oluşan gövdeler kullanılarak pek çok modelde tüfek üretilmektedir.
Alüminyum tüfekler piyasada sıklıkla rastlayabileceğiniz ve en ekonomik lastikli tüfek sınıfını oluştururlar.
Farklı çaplardaki ve kalınlıktaki alüminyum gövdeler 90 cm ye kadar problemsiz olarak kullanılabilir. Fakat 90 cm üzerindeki tüfekleri orijinalinde gelenden daha kısa veya kalın bir lastikle değiştirip modifiye ederseniz, zaman içerisinde boruda esnemeler meydana gelebilir. Bu da atışı etkileyecektir.
90 cm ve daha üzerinde modifiye edilebilecek bir tüfek istiyorsanız Karbon veya Ahşap gövdeyi tercih etmelisiniz.
Karbon, madde özelliği olarak rijit bir yapıya sahiptir. Bu da tüfeğin modifiyeden sonra esneme dezavantajını ortadan kaldırır. Fakat kırılgan bir yapıya sahip olduğu için biraz dikkatli kullanmakta fayda vardır.
Bu kırılganlığı gidermek için de Kevlar ve benzeri mukavim malzemelerle kompozit bir yapıya ulaştırılmış gövdeler imal edilmiş ve kırılganlık özelliği giderilmiştir.
Fakat bu tür hafif gövdelerde kuvvetli lastik kullanımının yarattığı tepme maddenin özelliğinden dolayı giderilememiştir.
Burada da Ahşap gövde sahneye çıkar. Ahşap madde kullanılan ağaca göre belli bir tokluk ve şiddeti emme davranışı gösterir. Bu gövde 100 cm ve üzeri özellikle birden fazla 16-18 mm veya kısaltılmış 20 mm lastik kullanılan tüfekler için elzemdir.
Genelde 3 ve 5 parçanın birleştirilmesiyle oluşan ahşap gövdelerin bir avantajı da kanallı oluşudur.
Gövde, tetik mekanizmaları, şişler konularını başka yazılar da ayrıntılı olarak işleyeceğim için buraya kadar olan bilgilerin işinize yarayacağını ümit ederim.
Saygılarımla
kaynaklar
zipkinci.com
