Derya AKYILDIZ
Forum Bağımlısı
- Kayıt
- 17 Ocak 2006
- Mesaj
- 1.532
- Tepki
- 1.666
- Şehir
- Ataşehir
Sevgili arkadaşlarım ve kardeşlerim; ÖSS'nin yaklaşmakta olduğu şu sıralarda,
evet gerçi 17 Hazirana 2007' ye daha çok var gibi gelebilir, ama zaman çabuk
geçer, birde bakarsınız sınav günü gelmiştir.
İşte arkadaşlar; ben sizlerle, faydalı olabileceğini düşündüğüm. Yrd. Doç. Dr.
Ali Temel'in bir yazısını paylaşmak istiyorum.
Her ne kadar direk ÖSS ile ilgisi olmasada genel olarak hepimize kararlarımızı
verme aşamalarında ışık tutabilecek bilgiler var. Umarım yardımcı olur..
Hani bazen insan ne yapacağını, nasıl bir metod izlemesi gerektiğini bilemez;
kafası karışır ya.. işte o zamanlar için ve hayatımızın seçimini doğru yapmak,
yönlendirmek adına bize yardımcı olabilecek metodoloji, bir pencere.. Allah
yardımcınız olsun. Sevgilerimle,
***
Hayatınızın seçimi
Günümüzde meslek seçme, gençlerin ciddî araştırmalar sonucu vermeleri
gereken önemli bir karardır. Üniversiteye girişte, birey seçmeyi düşündüğü
alanın ilgi ve yeteneklerine uygunluğunu; lisede öğrenim gördüğü alanla
yükseköğrenim programları arasındaki ilişkiyi ve şimdiye kadar hangi alanlarda
daha başarılı olduğunu, iyi irdelemek durumundadır.
İlköğretimin sonunda ve ortaöğretimin başında, öğrencilerin değişik
programlara yönelmeleri, çeşitli ölçme araçları ile bireyi tanıma tekniklerinden
yararlanılarak elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi sonucu olmalıdır. Bir
öğrencinin hangi tür okula ve programa yönelmesinin uygun olacağı kararına
varılırken öğrencinin:
1- Yetenek ve başarı durumu,
2- Kişisel nitelikleri,
3- İsteği ile işin veya programın özellikleri,
4- Ailesinin görüşü,
5- Programa, işe girme ve devam edebilme koşulları
6- Toplumun mesleğe olan ihtiyacı bilinmelidir.
Gerek 8. ve gerek 9. sınıfta bu ölçütlerle ilgili ne kadar çok bilgi toplanırsa,
yönelmenin “geçerliliği” de o denli yüksek olacaktır.
Meslek seçmede etkili olan faktörler
Tutarlı tercih, yükseköğretim programlarını puanımıza göre büyükten küçüğe
doğru sıralamak değildir. Doğru seçim için önceden araştırma yapmak ve
tercihimizi etkileyebilecek faktörleri irdelemek gerekmektedir.
Kendini tanıma
1. Yetenekleri bilme: Yükseköğretim programlarının gerektirdiği yetenekler ile
bireyin hangi alanlarda ne düzeyde yetenekli olduğunun bilinmesi
gerekmektedir. Bu bilinmediğinde, bireyin ya yeteneğinin üzerinde ya da
altında, yetenek gerektiren bir alana yönelmesi mümkündür. Durumun böyle
olması bireyde sıkıntı, başarısızlık ve doyumsuzluklara neden olacaktır. O halde,
bu aşamada güçlü ve zayıf olunan alanlar göz önüne alınmalı ve en çok sahip
olunan yetenekleri, en fazla gerektiren meslekler tercih edilmelidir.
2. İlgi alanlarını bilme: İlgi duyulan bir faaliyet alanı, aynı zamanda yetenekli
olunan bir alandır. Doğal olarak sadece yetenekli olunan alanlarda başarılı
çalışmalar yapılabilir. O halde, ilgi alanını belirlemek, meslek seçimini
kolaylaştıracak çok önemli bir etken olmaktadır.
3. Değerleri veya kişilik özelliklerini bilme: Değer, mesleğin yapıldığı ortamdan
ve toplumsal ödüllerden gelen doyumlardır. Bu durumda ne için çalışacağınız,
mesleğinizden beklentilerinizin ne olacağı sorusuna vereceğiniz cevap,
mesleklere yükleyeceğiniz değerleri yansıtacaktır. O halde değerleri yakından
tanımak bireyi, bu değerlere uygun mesleklere götürecektir.
Meslekleri tanıma
Meslek seçme kararını verirken bocalanmakta ve çoğu zaman seçimler
tesadüflere bırakılmaktadır. Bu da ileride hayal kırıklığına neden olur. Meslek
seçimi kararı bireyin; başarı ve başarısızlığını, işinden hoşlanıp hoşlanmadığını,
yaşamın diğer alanlarındaki mutluluğunu etkileyecektir. O nedenle, doğru
seçimler yapabilmek için yeteneklerle, ilgi duyulan meslekler hakkında ayrıntılı
incelemelere ihtiyaç vardır.
Akademik bakımdan güçlü olunan alanın bilinmesi
1- Genel okul başarısı,
2- En çok başarılı olunan ders/dersler,
3- Hatasız ve hızlı cevaplanan testler, göz önünde bulundurularak daha doğru
tercihler yapılabilir.
Gelecekle ilgili planları netliğe kavuşturmak
Tercih edilecek alanda, gelecekte nelerin yapılacağı baştan ortaya
konulmalıdır. Çünkü, hedef belirlememek, öğrenim yaşantısı sırasında alınması
gereken önlemlerin göz ardı edilmesine neden olur. Bu da, yaşantıdaki
eksikliklerle beraber mesleğe başlamayı getirir. Bunu önlemek için, okuyacağınız
alanı hangi nedenden dolayı seçtiğiniz ve ileride neleri yapacağınız mantığıyla
yola çıkılmalıdır. Hâlâ fakülte son sınıf öğrencileri arasında mezun olunca ne iş
yapacağına karar verememiş olanlar vardır.
Dış etkenlerden arınmak
1. Aile ile uzlaşmak: Genellikle, ana babalar kendilerinin giremedikleri
gönüllerindeki mesleklere, çocuklarının sahip olmasını; “toplumsal statüsü
yüksek meslek” mensupları da çocuklarının kendi mesleklerini seçmesini isterler
ve onları yönlendirirler. Bu tür teklifler ilgimizi çekmiyorsa, mümkün olabildiği
kadarıyla onlarla çatışmaya girmeden, yönlendirme çabalarından etkilenmemek
gerekir.
2. Yakın çevrenin etkisinden kurtulmak: Yakın çevrenizin etkisiyle
seçimlerinizde kararsızlık yaşamanız ve başkaları istiyor diye tercihlerinizi
değiştirmeniz sizi geri dönüşü zor ve imkânsız bir yola götürebilir. Bu durum,
istemediğiniz bir alanda öğrenim görmenize neden olabilir. Kuşkusuz, alan ve
meslek seçiminde çevreden fikir alınabilir. Ancak, danışacağınız insanlar
konularında uzmanlaşmış olmalıdır.
3. Toplumsal yargıların üstünde düşünebilmek: İlgi ve yeteneklerinize uygun
değilse, iyi kazanç getiren toplumsal statüsü ve saygınlığı yüksek meslekleri
tercih etmeniz sağlıklı bir seçim olmayacaktır.
Bilinçsiz tercih sene kaybettiriyor
Meslek seçiminde rol oynayan faktörler fazladır ve hepsi de önemli birer
belirleyicidir. Yapılacaklar, ya iyi bilinmediği ya da bilindiği halde yeterince
önemsenmediği için, okullarımız “rehberlik hizmeti”ni yeterince verememektedir.
Bilinçli tercih yapamadığı için yükseköğrenimde başarılı ve mutlu olamayan, o
nedenle ikinci, üçüncü yılda okul değiştiren, mezun olduktan sonra tekrar
sınava giren birçok tanıdığımız ve öğrencimiz oldu.
Yetenek türleri
Soyut düşünebilme: Sayı ve şekillerle ifade edilen soyut kavramları
öğrenebilme ve bunları kullanarak akıl yürütme gücü olarak tanımlanabilir. Bu
yeteneğe sahip kişilerin fizik, biyoloji ve sosyoloji gibi alanlarda daha başarılı
oldukları görülür.
Akıcı bir dille yazabilme: Sözcükleri ustalıkla kullanabilme, zengin bir kelime
dağarcığına ve çağrışım gücüne sahip olma şeklinde tanımlayabileceğimiz bu
yetenek, dil-edebiyat programlarında başarı için gereklidir ve daha çok
yazarlarda görülür. Yalnız bu yeteneği, sözcüklerle ifade edilen kavramları
kullanarak akıl yürütebilme yeteneği ile karıştırmamak gerekir.
Başkalarını anlayabilme: İletişim sırasında karşıdaki insanın ne düşündüğünü,
neler hissettiğini anlayabilme gücü olarak tanımlanan bu yetenek “eş duyum”
(empati) olarak adlandırılmaktadır. Psikologlar, psikolojik danışmanlar,
öğretmenler, yöneticiler, hekim ve hemşireler bu yeteneğe sahip iseler
mesleklerinde daha başarılı olurlar.
Şekil iletişimini görebilme: Şekilleri ayrıntıları ile algılayabilme, şekiller arasındaki
benzerlikleri ve farkları görebilme gücünü yansıtan bu yetenek, teknik
alanlarda ve plastik sanatlar alanında başarı için gereklidir.
Uzay ilişkilerini görebilme: Bu yetenek, cisimleri üç boyutlu görebilme, bir şeklin
düzlem üzerinde veya bir cismin uzayda hareketini göz önünde canlandırabilme
(örneğin, bir evin planına bakarak yapılmış halini görür gibi anlatabilme) gücünü
ifade eder. Tahmin edileceği gibi bu yetenek mimarlıkta, plastik sanatlarda,
marangozluk ve terzilikte ve benzeri mesleklerde başarı için gereklidir.
Mekanik yetenek: Uzay ilişkilerini görebilme ve şekil iletişimi yetenekleri ile ilgili
olan bu kabiliyet, bir makinenin işyerindeki işlevini kavrayabilme, makinenin
parçaları arasındaki ilişkiyi görebilme, makine desenleri çizebilme veya makineyi
geliştirici fikirler üretebilme gücünü ifade eder. Makine tamiri ve yapımı
alanında çalışanlarda bu yeteneğin çok güçlü olması gerekir.
El-parmak becerisi: Elleri ve parmakları ustalıkla kullanabilme de özel bir
yetenektir. Kuyumculuk, cerrahlık gibi küçük objelerle uğraşmayı gerektiren
mesleklerde çalışanların bu yeteneklerinin gelişmiş olması gerekir.
Göz-el iş birliği: Düz bir çizgi çizebilme, bir hedefi uzaktan vurabilme gibi
becerilerde ifadesini bulan bu yetenek, el-parmak becerisi gibi mimarlıkta,
sanatta, kaynakçılıkta, marangozlukta ve cerrahî alanında başarı sağlanması
için gereklidir.
Kas koordinasyonu: Güçlü kaslara sahip olmak ve bunları eşgüdümle
kullanabilmek de bir yetenektir. Bu yetenek tahmin edileceği gibi sporla
uğraşan kimselerde çok gelişmiştir. Spor meslekleri yanında ritmik dans, bale
gibi sanat dalları da bu yeteneği gerektiren alanlardır.
Renk algısı: Bu yetenek renkleri ve aralarındaki ince farkları algılayabilme
gücünü anlatır. İç mimarlık dekorasyon gibi sanat dallarında, gıda üretimi gibi
mesleklerde çalışanların renk körü olmamaları, renkleri iyi algılamaları
gerekmektedir.
Yapıcılık/yaratıcılık: Alışılmış olanın dışına çıkabilme, yeni ve değişik fikirler,
yöntemler ortaya koyabilme gücü olan yapıcılık, her türlü çalışma alanında
kendini gösterebilir. Bu yeteneğe sahip kişi, bilim ve sanat çalışmalarında,
teknik alanlarda, işletmecilikte yapıcı/yaratıcı gücünü daha fazla ortaya koyma
fırsatı bulabilir.
Yukarıda tanımlananlardan başka müzik, resim gibi çok erken yaşlarda kendini
gösteren sanat yetenekleri, herkesçe bilinen ve belli çalışma alanları ile ilgili
olan yeteneklerdir. Okullardaki çeşitli dersler ve ders dışında yapılan etkinlikler
bu yeteneklerin kullanıldığı ve geliştirildiği çalışma alanlarıdır. Yeteneklerini
tanımak isteyen bir kimse, okulda çeşitli konuları öğrenmeye çalışırken
yaşadıkları üzerinde düşünebilir; hangi konuları daha çabuk ve kolay,
Birey, geçmiş başarılarını tarafsız bir tutumla değerlendirebildiği ölçüde,
yetenekleri hakkında doğru karar verebilir.
Sonuç
Bireyin kendini tanıması, toplumdaki olanakları ve sınırlılıkları fark etmesi, ilgi
duyduğu mesleklerin özelliklerini öğrenmesi, doğru karar vermesini
kolaylaştıracaktır. Bu bağlamda, özellikle rehber öğretmenlere önemli görev
düşmektedir. Öğrencilerin kendilerini tanımalarına yardım ve rehberlik etme
amacıyla, onları akademik, sosyal ve meslekî yönelimleri bakımından daha
yakından tanımak durumundadırlar. Bu görevi yerine getirebilmek için
öğrencinin önceki ve şimdiki akademik başarılarını diğer öğretmenlerle, ailesiyle
ve kendisiyle birlikte irdelemek yanında; yapılan gözlemler, uygulanacak
kontrol listeleri ve psikolojik test sonuçlarını değerlendirmek gerekir. Okul
rehber öğretmeni, yoksa sınıf öğretmeni tarafından, öğrencinin hangi kola,
programa, mesleğe yönelmesinin uygun olacağı hakkındaki görüş ve önerilere
dayalı seçeneklerin tümü ortaya konulmalı, tercih etme sorumluluğu ise
öğrenciye bırakılmalıdır.
Cevaplanacak sorular
Mesleğin niteliği:
• Meslekte çalışan kişiler çalışma süreleri içinde neleri gerçekleştirmektedir?
• Meslek çalışanının yapmakla yükümlü olduğu faaliyetler nelerdir?
Çalışma ortamı:
• Mesleğin tehlikeli yanı var mı?
• İş ortamının ısısı, ışığı, gürültüsü nasıldır?
• İş kapalı veya açık bir havada mı yapılıyor?
Mesleğe hazırlanma:
• Gerekli olan eğitim dönemi ne kadar?
• Okul sonrası özel bir hazırlık gerekiyor mu?
Mesleğe girmek için aranan özellikler:
• Yaş, cinsiyet, boy, kilo ve dış görünüşle ilgili belli şartlar var mı?
Mesleğe giriş-emekli olma koşulları:
• Mesleğe nasıl girilir?
• Sınavla, atama veya kişisel gayretle mi?
• Hangi yaşlar arasında yapılabilir?
• Sosyal güvenliği var mı?
Meslekte ilerleme:
• Meslekte ilerleme neye bağlıdır?
• Çalışmaya mı, kıdeme mi?
• Bu meslekten başka mesleklere geçiş yapılabilir mi?
Mesleğin olumlu ve olumsuz yönleri:
• Mesleği yapanlar için mesleğin en olumsuz ve en cazip tarafları nelerdir?
• Mesleğin toplumdaki yeri ve saygınlığı nedir?
İş bulma imkânı:
• Mesleğe olan talep ne durumda?
• Bölgeye veya mevsime göre gereklilik gösteriyor mu?
• İş bulmak kolay mı?
• Bu mesleğe duyulan ihtiyacın azalması veya artması söz konusu mu?
• Kamu ve özel sektörde iş bulunabileceği gibi serbest çalışma imkânı da var mı?
Mesleğin getireceği kazanç:
• Bu meslekte çalışanların ortalama kazançları ne kadar?
• Kazançlar günlük, haftalık, aylık veya mevsimlik olarak değişiyor mu?
• Aynı meslekte çalışanlar arasında ülkenin değişik bölgelerinde yaşayanlarda
kazanç bakımından fark var mı?
Yrd. Doç. Dr. Ali Temel
evet gerçi 17 Hazirana 2007' ye daha çok var gibi gelebilir, ama zaman çabuk
geçer, birde bakarsınız sınav günü gelmiştir.
İşte arkadaşlar; ben sizlerle, faydalı olabileceğini düşündüğüm. Yrd. Doç. Dr.
Ali Temel'in bir yazısını paylaşmak istiyorum.
Her ne kadar direk ÖSS ile ilgisi olmasada genel olarak hepimize kararlarımızı
verme aşamalarında ışık tutabilecek bilgiler var. Umarım yardımcı olur..
Hani bazen insan ne yapacağını, nasıl bir metod izlemesi gerektiğini bilemez;
kafası karışır ya.. işte o zamanlar için ve hayatımızın seçimini doğru yapmak,
yönlendirmek adına bize yardımcı olabilecek metodoloji, bir pencere.. Allah
yardımcınız olsun. Sevgilerimle,
***
Hayatınızın seçimi
Günümüzde meslek seçme, gençlerin ciddî araştırmalar sonucu vermeleri
gereken önemli bir karardır. Üniversiteye girişte, birey seçmeyi düşündüğü
alanın ilgi ve yeteneklerine uygunluğunu; lisede öğrenim gördüğü alanla
yükseköğrenim programları arasındaki ilişkiyi ve şimdiye kadar hangi alanlarda
daha başarılı olduğunu, iyi irdelemek durumundadır.
İlköğretimin sonunda ve ortaöğretimin başında, öğrencilerin değişik
programlara yönelmeleri, çeşitli ölçme araçları ile bireyi tanıma tekniklerinden
yararlanılarak elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi sonucu olmalıdır. Bir
öğrencinin hangi tür okula ve programa yönelmesinin uygun olacağı kararına
varılırken öğrencinin:
1- Yetenek ve başarı durumu,
2- Kişisel nitelikleri,
3- İsteği ile işin veya programın özellikleri,
4- Ailesinin görüşü,
5- Programa, işe girme ve devam edebilme koşulları
6- Toplumun mesleğe olan ihtiyacı bilinmelidir.
Gerek 8. ve gerek 9. sınıfta bu ölçütlerle ilgili ne kadar çok bilgi toplanırsa,
yönelmenin “geçerliliği” de o denli yüksek olacaktır.
Meslek seçmede etkili olan faktörler
Tutarlı tercih, yükseköğretim programlarını puanımıza göre büyükten küçüğe
doğru sıralamak değildir. Doğru seçim için önceden araştırma yapmak ve
tercihimizi etkileyebilecek faktörleri irdelemek gerekmektedir.
Kendini tanıma
1. Yetenekleri bilme: Yükseköğretim programlarının gerektirdiği yetenekler ile
bireyin hangi alanlarda ne düzeyde yetenekli olduğunun bilinmesi
gerekmektedir. Bu bilinmediğinde, bireyin ya yeteneğinin üzerinde ya da
altında, yetenek gerektiren bir alana yönelmesi mümkündür. Durumun böyle
olması bireyde sıkıntı, başarısızlık ve doyumsuzluklara neden olacaktır. O halde,
bu aşamada güçlü ve zayıf olunan alanlar göz önüne alınmalı ve en çok sahip
olunan yetenekleri, en fazla gerektiren meslekler tercih edilmelidir.
2. İlgi alanlarını bilme: İlgi duyulan bir faaliyet alanı, aynı zamanda yetenekli
olunan bir alandır. Doğal olarak sadece yetenekli olunan alanlarda başarılı
çalışmalar yapılabilir. O halde, ilgi alanını belirlemek, meslek seçimini
kolaylaştıracak çok önemli bir etken olmaktadır.
3. Değerleri veya kişilik özelliklerini bilme: Değer, mesleğin yapıldığı ortamdan
ve toplumsal ödüllerden gelen doyumlardır. Bu durumda ne için çalışacağınız,
mesleğinizden beklentilerinizin ne olacağı sorusuna vereceğiniz cevap,
mesleklere yükleyeceğiniz değerleri yansıtacaktır. O halde değerleri yakından
tanımak bireyi, bu değerlere uygun mesleklere götürecektir.
Meslekleri tanıma
Meslek seçme kararını verirken bocalanmakta ve çoğu zaman seçimler
tesadüflere bırakılmaktadır. Bu da ileride hayal kırıklığına neden olur. Meslek
seçimi kararı bireyin; başarı ve başarısızlığını, işinden hoşlanıp hoşlanmadığını,
yaşamın diğer alanlarındaki mutluluğunu etkileyecektir. O nedenle, doğru
seçimler yapabilmek için yeteneklerle, ilgi duyulan meslekler hakkında ayrıntılı
incelemelere ihtiyaç vardır.
Akademik bakımdan güçlü olunan alanın bilinmesi
1- Genel okul başarısı,
2- En çok başarılı olunan ders/dersler,
3- Hatasız ve hızlı cevaplanan testler, göz önünde bulundurularak daha doğru
tercihler yapılabilir.
Gelecekle ilgili planları netliğe kavuşturmak
Tercih edilecek alanda, gelecekte nelerin yapılacağı baştan ortaya
konulmalıdır. Çünkü, hedef belirlememek, öğrenim yaşantısı sırasında alınması
gereken önlemlerin göz ardı edilmesine neden olur. Bu da, yaşantıdaki
eksikliklerle beraber mesleğe başlamayı getirir. Bunu önlemek için, okuyacağınız
alanı hangi nedenden dolayı seçtiğiniz ve ileride neleri yapacağınız mantığıyla
yola çıkılmalıdır. Hâlâ fakülte son sınıf öğrencileri arasında mezun olunca ne iş
yapacağına karar verememiş olanlar vardır.
Dış etkenlerden arınmak
1. Aile ile uzlaşmak: Genellikle, ana babalar kendilerinin giremedikleri
gönüllerindeki mesleklere, çocuklarının sahip olmasını; “toplumsal statüsü
yüksek meslek” mensupları da çocuklarının kendi mesleklerini seçmesini isterler
ve onları yönlendirirler. Bu tür teklifler ilgimizi çekmiyorsa, mümkün olabildiği
kadarıyla onlarla çatışmaya girmeden, yönlendirme çabalarından etkilenmemek
gerekir.
2. Yakın çevrenin etkisinden kurtulmak: Yakın çevrenizin etkisiyle
seçimlerinizde kararsızlık yaşamanız ve başkaları istiyor diye tercihlerinizi
değiştirmeniz sizi geri dönüşü zor ve imkânsız bir yola götürebilir. Bu durum,
istemediğiniz bir alanda öğrenim görmenize neden olabilir. Kuşkusuz, alan ve
meslek seçiminde çevreden fikir alınabilir. Ancak, danışacağınız insanlar
konularında uzmanlaşmış olmalıdır.
3. Toplumsal yargıların üstünde düşünebilmek: İlgi ve yeteneklerinize uygun
değilse, iyi kazanç getiren toplumsal statüsü ve saygınlığı yüksek meslekleri
tercih etmeniz sağlıklı bir seçim olmayacaktır.
Bilinçsiz tercih sene kaybettiriyor
Meslek seçiminde rol oynayan faktörler fazladır ve hepsi de önemli birer
belirleyicidir. Yapılacaklar, ya iyi bilinmediği ya da bilindiği halde yeterince
önemsenmediği için, okullarımız “rehberlik hizmeti”ni yeterince verememektedir.
Bilinçli tercih yapamadığı için yükseköğrenimde başarılı ve mutlu olamayan, o
nedenle ikinci, üçüncü yılda okul değiştiren, mezun olduktan sonra tekrar
sınava giren birçok tanıdığımız ve öğrencimiz oldu.
Yetenek türleri
Soyut düşünebilme: Sayı ve şekillerle ifade edilen soyut kavramları
öğrenebilme ve bunları kullanarak akıl yürütme gücü olarak tanımlanabilir. Bu
yeteneğe sahip kişilerin fizik, biyoloji ve sosyoloji gibi alanlarda daha başarılı
oldukları görülür.
Akıcı bir dille yazabilme: Sözcükleri ustalıkla kullanabilme, zengin bir kelime
dağarcığına ve çağrışım gücüne sahip olma şeklinde tanımlayabileceğimiz bu
yetenek, dil-edebiyat programlarında başarı için gereklidir ve daha çok
yazarlarda görülür. Yalnız bu yeteneği, sözcüklerle ifade edilen kavramları
kullanarak akıl yürütebilme yeteneği ile karıştırmamak gerekir.
Başkalarını anlayabilme: İletişim sırasında karşıdaki insanın ne düşündüğünü,
neler hissettiğini anlayabilme gücü olarak tanımlanan bu yetenek “eş duyum”
(empati) olarak adlandırılmaktadır. Psikologlar, psikolojik danışmanlar,
öğretmenler, yöneticiler, hekim ve hemşireler bu yeteneğe sahip iseler
mesleklerinde daha başarılı olurlar.
Şekil iletişimini görebilme: Şekilleri ayrıntıları ile algılayabilme, şekiller arasındaki
benzerlikleri ve farkları görebilme gücünü yansıtan bu yetenek, teknik
alanlarda ve plastik sanatlar alanında başarı için gereklidir.
Uzay ilişkilerini görebilme: Bu yetenek, cisimleri üç boyutlu görebilme, bir şeklin
düzlem üzerinde veya bir cismin uzayda hareketini göz önünde canlandırabilme
(örneğin, bir evin planına bakarak yapılmış halini görür gibi anlatabilme) gücünü
ifade eder. Tahmin edileceği gibi bu yetenek mimarlıkta, plastik sanatlarda,
marangozluk ve terzilikte ve benzeri mesleklerde başarı için gereklidir.
Mekanik yetenek: Uzay ilişkilerini görebilme ve şekil iletişimi yetenekleri ile ilgili
olan bu kabiliyet, bir makinenin işyerindeki işlevini kavrayabilme, makinenin
parçaları arasındaki ilişkiyi görebilme, makine desenleri çizebilme veya makineyi
geliştirici fikirler üretebilme gücünü ifade eder. Makine tamiri ve yapımı
alanında çalışanlarda bu yeteneğin çok güçlü olması gerekir.
El-parmak becerisi: Elleri ve parmakları ustalıkla kullanabilme de özel bir
yetenektir. Kuyumculuk, cerrahlık gibi küçük objelerle uğraşmayı gerektiren
mesleklerde çalışanların bu yeteneklerinin gelişmiş olması gerekir.
Göz-el iş birliği: Düz bir çizgi çizebilme, bir hedefi uzaktan vurabilme gibi
becerilerde ifadesini bulan bu yetenek, el-parmak becerisi gibi mimarlıkta,
sanatta, kaynakçılıkta, marangozlukta ve cerrahî alanında başarı sağlanması
için gereklidir.
Kas koordinasyonu: Güçlü kaslara sahip olmak ve bunları eşgüdümle
kullanabilmek de bir yetenektir. Bu yetenek tahmin edileceği gibi sporla
uğraşan kimselerde çok gelişmiştir. Spor meslekleri yanında ritmik dans, bale
gibi sanat dalları da bu yeteneği gerektiren alanlardır.
Renk algısı: Bu yetenek renkleri ve aralarındaki ince farkları algılayabilme
gücünü anlatır. İç mimarlık dekorasyon gibi sanat dallarında, gıda üretimi gibi
mesleklerde çalışanların renk körü olmamaları, renkleri iyi algılamaları
gerekmektedir.
Yapıcılık/yaratıcılık: Alışılmış olanın dışına çıkabilme, yeni ve değişik fikirler,
yöntemler ortaya koyabilme gücü olan yapıcılık, her türlü çalışma alanında
kendini gösterebilir. Bu yeteneğe sahip kişi, bilim ve sanat çalışmalarında,
teknik alanlarda, işletmecilikte yapıcı/yaratıcı gücünü daha fazla ortaya koyma
fırsatı bulabilir.
Yukarıda tanımlananlardan başka müzik, resim gibi çok erken yaşlarda kendini
gösteren sanat yetenekleri, herkesçe bilinen ve belli çalışma alanları ile ilgili
olan yeteneklerdir. Okullardaki çeşitli dersler ve ders dışında yapılan etkinlikler
bu yeteneklerin kullanıldığı ve geliştirildiği çalışma alanlarıdır. Yeteneklerini
tanımak isteyen bir kimse, okulda çeşitli konuları öğrenmeye çalışırken
yaşadıkları üzerinde düşünebilir; hangi konuları daha çabuk ve kolay,
Birey, geçmiş başarılarını tarafsız bir tutumla değerlendirebildiği ölçüde,
yetenekleri hakkında doğru karar verebilir.
Sonuç
Bireyin kendini tanıması, toplumdaki olanakları ve sınırlılıkları fark etmesi, ilgi
duyduğu mesleklerin özelliklerini öğrenmesi, doğru karar vermesini
kolaylaştıracaktır. Bu bağlamda, özellikle rehber öğretmenlere önemli görev
düşmektedir. Öğrencilerin kendilerini tanımalarına yardım ve rehberlik etme
amacıyla, onları akademik, sosyal ve meslekî yönelimleri bakımından daha
yakından tanımak durumundadırlar. Bu görevi yerine getirebilmek için
öğrencinin önceki ve şimdiki akademik başarılarını diğer öğretmenlerle, ailesiyle
ve kendisiyle birlikte irdelemek yanında; yapılan gözlemler, uygulanacak
kontrol listeleri ve psikolojik test sonuçlarını değerlendirmek gerekir. Okul
rehber öğretmeni, yoksa sınıf öğretmeni tarafından, öğrencinin hangi kola,
programa, mesleğe yönelmesinin uygun olacağı hakkındaki görüş ve önerilere
dayalı seçeneklerin tümü ortaya konulmalı, tercih etme sorumluluğu ise
öğrenciye bırakılmalıdır.
Cevaplanacak sorular
Mesleğin niteliği:
• Meslekte çalışan kişiler çalışma süreleri içinde neleri gerçekleştirmektedir?
• Meslek çalışanının yapmakla yükümlü olduğu faaliyetler nelerdir?
Çalışma ortamı:
• Mesleğin tehlikeli yanı var mı?
• İş ortamının ısısı, ışığı, gürültüsü nasıldır?
• İş kapalı veya açık bir havada mı yapılıyor?
Mesleğe hazırlanma:
• Gerekli olan eğitim dönemi ne kadar?
• Okul sonrası özel bir hazırlık gerekiyor mu?
Mesleğe girmek için aranan özellikler:
• Yaş, cinsiyet, boy, kilo ve dış görünüşle ilgili belli şartlar var mı?
Mesleğe giriş-emekli olma koşulları:
• Mesleğe nasıl girilir?
• Sınavla, atama veya kişisel gayretle mi?
• Hangi yaşlar arasında yapılabilir?
• Sosyal güvenliği var mı?
Meslekte ilerleme:
• Meslekte ilerleme neye bağlıdır?
• Çalışmaya mı, kıdeme mi?
• Bu meslekten başka mesleklere geçiş yapılabilir mi?
Mesleğin olumlu ve olumsuz yönleri:
• Mesleği yapanlar için mesleğin en olumsuz ve en cazip tarafları nelerdir?
• Mesleğin toplumdaki yeri ve saygınlığı nedir?
İş bulma imkânı:
• Mesleğe olan talep ne durumda?
• Bölgeye veya mevsime göre gereklilik gösteriyor mu?
• İş bulmak kolay mı?
• Bu mesleğe duyulan ihtiyacın azalması veya artması söz konusu mu?
• Kamu ve özel sektörde iş bulunabileceği gibi serbest çalışma imkânı da var mı?
Mesleğin getireceği kazanç:
• Bu meslekte çalışanların ortalama kazançları ne kadar?
• Kazançlar günlük, haftalık, aylık veya mevsimlik olarak değişiyor mu?
• Aynı meslekte çalışanlar arasında ülkenin değişik bölgelerinde yaşayanlarda
kazanç bakımından fark var mı?
Yrd. Doç. Dr. Ali Temel
